Η γλώσσα, μυώδες όργανο καλυμμένο από βλεννογόνο, παίζει σημαντικό ρόλο στην ομιλία, στην μάσηση, στην κατάποση και στην αντίληψη της γεύσης. Φυσιολογικά έχει ροζ χρώμα με μικρές προεξοχές στην ράχη της (γευστικοί κάλυκες), ενώ προσφύεται χαλαρά με τον χαλινό στο έδαφος του στόματος, εξασφαλίζοντας έτσι μεγάλη ελευθερία κινήσεων.
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις στις οποίες μεταβάλλεται η λειτουργία και η εμφάνιση της γλώσσας, είναι δυνατόν δε να εμφανιστεί ακόμα και πόνος. Οι πλέον συνήθεις διαταραχές είναι:
- Δυσκολία κινητικότητας
Η πιο συνήθης αιτία που δυσκολεύει την κίνηση της γλώσσας είναι η αγκυλογλωσσία, όταν ο χαλινός που την συνδέει με το έδαφος της στοματικής κοιλότητας είναι κοντός και δεν επιτρέπει ελεύθερα τις κινήσεις. Η μειωμένη κινητικότητα μπορεί επίσης να οφείλεται και σε νευρολογικές διαταραχές. Το αποτέλεσμα αυτής της δυσλειτουργίας είναι η δυσκολία στην ομιλία και στην μετακίνηση της τροφής κατά την μάσηση και την κατάποση.
- Διαταραχές γεύσης
Η γλώσσα φυσιολογικά αισθάνεται το γλυκό, το αλμυρό, το ξινό και το πικρό. Διαταραχή στην αίσθηση τους προκαλείται από βλάβη των γευστικών καλύκων, νευρικά προβλήματα, παρενέργειες φαρμάκων ακόμα και λοιμώξεις.
- Διαταραχές του μεγέθους
α. Μακρογλωσσία (διόγκωση της γλώσσας), ποικίλης αιτιολογίας που μπορεί να οφείλεται σε γενικευμένη μυϊκή υπερτροφία, διάχυτο λεμφαγγείωμα ή αιμαγγείωμα της γλώσσας, συγγενή μικρογναθία, κεντρικούς όγκους της γλώσσας, αλλεργική αντίδραση σε τρόφιμο ή φάρμακο, νευροινωμάτωση, αμυλοείδωση, μεγαλακρία, συγγενή υποθυρεοειδισμό, μυξοίδημα, ραβδομύωμα, πελλάγρα, κακοήθη αναιμία, λευχαιμία, στρεπτοκοκκική λοίμωξη, όγκο της υπόφυσης, σύνδρομο Down, σύνδρομο Beckwith το οποίο χαρακτηρίζεται από γιγαντισμό και πολλές άλλες διαταραχές. Η γλώσσα μπορεί ακόμα να μεγαλώσει σε άτομα που δεν έχουν δόντια και δεν χρησιμοποιούν τεχνητή οδοντοστοιχία, ώστε να την περιορίσουν.
β. Μικρογλωσσία (μικρότερου μεγέθους γλώσσα), σπάνια δυσπλασία που μειώνει την ικανότητα στην ομιλία και στη μάσηση. Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου η γλώσσα λείπει τελείως (αγλωσσία).
- Μεταβολές ραχιαίας επιφάνειας
α. Γλωσσοσχιστία, είναι η περίπτωση που δεν έχει γίνει πλήρης συνένωση των δύο ημιμορίων της γλώσσας με αποτέλεσμα να παραμένει μια βαθιά αύλακα στη μέση γραμμή. Συνήθως παρατηρείται στο σύνδρομο στόματος-προσώπου-δακτύλων.
β. Οσχεοειδής ή αυλακωτή γλώσσα, χαρακτηρίζεται από σχετικά βαθιές αύλακες με διαφορετικό μήκος και κατεύθυνση στην ραχιαία επιφάνεια και στα πλάγια χείλη της γλώσσας. Σχετίζεται με την ηλικία, τον χρόνιο ερεθισμό και την έλλειψη βιταμινών.
γ. Μέση ρομβοειδής γλωσσίτιδα, χαρακτηρίζεται από ρομβοειδή περιοχή στη μέση γραμμή της γλώσσας (παραμονή του άζυγου φύματος μεταξύ των δύο πλαγίων γλωσσικών επαρμάτων κατά την διάπλαση) η οποία ξεχωρίζει σαφώς από την υπόλοιπη καθώς είναι ερυθρή και λεία, αφού δεν έχει τριχοειδείς θηλές.
δ. Γλωσσικός θυρεοειδής, είναι έκτοπος θυρεοειδικός αδενικός ιστός στην περιοχή του τυφλού τρήματος της γλώσσας.
ε. Λεία γλώσσα, εμφανίζεται σε περιπτώσεις αναιμίας και ανεπάρκειας βιταμίνης Β12.
- Μεταβολές χρώματος
α. Τριχωτή γλώσσα, παρατηρείται επιμήκυνση και πάχυνση των τριχοειδών θηλών της γλώσσας που με την επίδραση των χρωστικών των τροφών, χρωματίζονται με μελανό ή λευκωπό χρώμα. Ποικίλοι παράγοντες έχουν ενοχοποιηθεί για την αιτιολογία της όπως μυκητιάσεις, αναιμία, γαστρικές διαταραχές, λήψη φαρμάκων, ακτινοβολία στην περιοχή του στόματος, της κεφαλής και του λαιμού, AIDS .
β. Γεωγραφική γλώσσα, πρόκειται για φλεγμονή των τριχοειδών θηλών προκαλώντας απόπτωση τους και δημιουργώντας περιοχές με ακανόνιστο σχήμα και λευκωπό περίγραμμα , συνεχώς μεταβαλλόμενες
γ. Λευκή γλώσσα, μπορεί να οφείλεται σε τοπικό ερεθισμό, κάπνισμα και κατανάλωση αλκοόλ, ορισμένα φάρμακα, καντιντίαση, πρωτοπαθή ερπητική στοματίτιδα, σύφιλη, ομαλό λειχήνα, πολύμορφο ερύθημα, λευχαιμία, λευκοπλακία, AIDS.
δ. Κόκκινη γλώσσα, μπορεί να είναι αποτέλεσμα ανεπάρκειας φυλλικού οξέος και βιταμίνης Β12, πελλάγρας, αναιμίας, συνδρόμου Plummer-Vinson, στεατόρροιας.
- Πόνος
Τα έλκη από δήξη της γλώσσας ή θερμικό έγκαυμα είναι τα πιο συνήθη αίτια πόνου της γλώσσας. Άλλες καταστάσεις που προκαλούν επώδυνη γλώσσα είναι οι ελάσσονες λοιμώξεις, το σύνδρομο καιγόμενης γλώσσας ή ιδιοπαθής γλωσσοπύρωση στο οποίο παρατηρείται ξαφνικό αίσθημα καύσου της γλώσσας, η ερπητική στοματίτιδα, το ιογενές έλκος του οποίου η εμφάνιση συνδέεται με συναισθηματικό στρες ή κόπωση, η νευραλγία, η διαβητική νευροπάθεια, η αναιμία, η λευκοπλακία και ο καρκίνος. Τέλος υπάρχουν περιπτώσεις που η γλώσσα πονάει, όμως ο πόνος δεν προκαλείται από αυτή αλλά είναι αντανακλαστικός από τα δόντια, τα ούλα ακόμα και την καρδιά.