Η κακοσμία του στόματος (χαλίτωση), είναι μια δυσάρεστη κατάσταση που αντιμετωπίζει μεγάλο μέρος του πληθυσμού και τις περισσότερες φορές γίνεται αντιληπτή και από τους συνομιλητές. Το 80%-90% των περιπτώσεων αυτών έχει άμεση σχέση με αιτίες που υπάρχουν μέσα στη στοματική κοιλότητα και αντιμετωπίζονται με την βοήθεια του οδοντιάτρου. Υπάρχει όμως και η πιθανότητα πίσω από την δύσοσμη εκπνοή να κρύβονται εξωστοματικά παθολογικά αίτια, χωρίς να αποκλείεται η υποκειμενική υπερεκτίμηση του συμπτώματος από τον ασθενή.

Ενδοστοματικά αίτια:

• Η κακή στοματική υγιεινή διευκολύνει τη συσσώρευση μικροβίων τα οποία αλληλεπιδρώντας  με τα υπολείμματα τροφών, τα επιθηλιακά κύτταρα και τα συστατικά του σιέλου δημιουργούν δύσοσμα θειικά αέρια. Με την αύξηση της συγκέντρωσης των βακτηρίων  στην ουλοδοντική σχισμή η ήδη δημιουργημένη ουλίτιδα εξελίσσεται  σε περιοδοντίτιδα, σχηματίζοντας  βαθείς θυλάκους οι οποίοι βοηθούν την περαιτέρω συγκράτηση μικροβίων, ενισχύοντας την  κακοσμία.
• Η ράχη της γλώσσας εξαιτίας των θηλών της, κυρίως στο οπίσθιο τριτημόριο, βοηθάει στην συγκράτηση νεκρωμένων επιθηλιακών κυττάρων, λευκοκυττάρων και κατάλοιπων τροφών, τα οποία αποσυντιθέμενα προκαλούν έντονη κακοσμία.
• Τα χαλασμένα δόντια είναι ακόμα μια συνήθης αιτία κακοσμίας, τόσο λόγω των τερηδονικών βλαβών όσο και των αποστημάτων που μπορεί να δημιουργήσουν.
• Οι κακότεχνες οδοντιατρικές εργασίες που ευνοούν την συγκράτηση μικροβίων προστίθενται στην λίστα.
• Τα μετεξακτικά φατνία, οι πληγές στο στόμα και οι φλεγμονές όπως η περιστεφανίτιδα (φλεγμονή στην περιοχή των φρονιμιτών) προωθούν την ανάπτυξη μικροβιακών αποικιών.
• Τέλος η ξηροστομία ευνοεί τον πολλαπλασιασμό των βακτηρίων καθώς το σάλιο βοηθά στον αυτοκαθαρισμό της στοματικής κοιλότητας. Η ξηροστομία μπορεί να είναι εποχική (π.χ. καλοκαίρι), αποτέλεσμα λήψης φαρμάκων (αντικαταθλιπτικά, διουρητικά κλπ.) ή συνοδό σύμπτωμα ασθενειών (π.χ. διαβήτης).

Εξωστοματικά αίτια:

• Η κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών όπως κρεμμύδι, σκόρδο, καφές, καρυκεύματα περνούν στο κυκλοφορικό σύστημα και αποβάλλονται μέσω των πνευμόνων, προκαλώντας παροδική δυσοσμία. Οι χαμηλές σε υδατάνθρακες δίαιτες, οι λεγόμενες χημικές, ταλαιπωρούν τον μεταβολισμό, αναγκάζοντας τον οργανισμό να προσφύγει στο λίπος για την απόκτηση ενέργειας, η καύση του οποίου παράγει κετόνες που είναι ιδιαίτερα δύσοσμες. Η πάθηση αυτή αναφέρεται ως κέτωση.
• Το κάπνισμα μπορεί να αποτελεί άμεσο ή έμμεσο αιτιολογικό παράγοντα κακοσμίας. Γενικά στους καπνιστές παρατηρείται υπερτροφία των θηλών της γλώσσας, η άνω επιφάνεια της οποίας είναι συχνά οιδηματώδης, και κατακρατώντας τα προϊόντα του καπνού εκτός από κακοσμία δημιουργεί και χρώση. Επίσης η συχνότητα εμφάνισης της περιοδοντικής νόσου στους καπνιστές είναι μεγαλύτερη.
• Η υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος έχει ως αποτέλεσμα την ξήρανση της στοματικής κοιλότητας και οδηγεί στην ανάπτυξη αναερόβιων μικροβίων, που προκαλούν δυσοσμία.
• Μια λοίμωξη, μια φλεγμονή ή μια κακοήθεια σε κάποια περιοχή του γαστρεντερικού σωλήνα ή των κατωτέρων αναπνευστικών οδών περιλαμβανομένου και του στοματοφάρυγγα, των παρίσθμιων αμυγδαλών και της γλωσσικής αμυγδαλής μπορεί να συνοδεύεται από επίμονη δύσοσμη στοματική απόπνοια. Οι εξελκώσεις στο φάρυγγα, η ύπαρξη οισοφαγοφαρυγγικού εκκολπώματος, η γαστροισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ), η χρόνια αμυγδαλίτιδα, οι τραυματικές εσχάρες μετά από αμυγδαλεκτομή, η χρόνια βρογχίτιδα, η πνευμονία, η βρογχεκτασία και η φυματίωση αναφέρεται ότι συνοδεύονται από κακοσμία του στόματος ή δύσοσμη εκπνοή.
• Ο σακχαρώδης διαβήτης προκαλεί κετοξέωση, δηλαδή υπερπαραγωγή κετονικών σωμάτων στο ήπαρ, συσσώρευση τους στο αίμα της συστηματικής κυκλοφορίας και αποβολή από τους  πνεύμονες. Χαρακτηριστικό των διαβητικών ασθενών είναι η “φρουτώδης” εκπνοή.
• Η κίρρωση του ήπατος συνοδεύεται από χαρακτηριστική απόπνοια “μούχλας”.
• Οι ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη, το σωματοποιημένο άγχος, το οργανικό εγκεφαλικό σύνδρομο, η επιληψία του κροταφικού λοβού και η σχιζοφρένεια έχουν συσχετιστεί με την ψυχογενή κακοσμία του στόματος.

Στην περίπτωση που η κακοσμία οφείλεται σε εξωστοματική  παθολογική κατάσταση η λύση θα δοθεί με την ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του γενικού νοσήματος από τον ειδικό. Στις περιπτώσεις δε των ενδοστοματικών αιτιών συστήνεται:

• Καλή στοματική υγιεινή για την εξάλειψη των μικροβίων
• Καθαρισμός της ράχης της γλώσσας
• Ενυδάτωση του στόματος
• Προσοχή στις τροφές με άσχημη οσμή και αύξηση της κατανάλωσης υδατανθράκων, λαχανικών, φρούτων και τσαγιού
• Κατανάλωση τσιχλών χωρίς ζάχαρη
• Διακοπή του καπνίσματος
• Ελάττωση της κατανάλωσης αλκοόλ

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι  νόσος που απασχολεί πολύ, καθώς εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από αυτή. Ποια είναι ακριβώς η σχέση του με τα δόντια;

Η σχέση του σακχαρώδη διαβήτη με τα δόντια, και πιο συγκεκριμένα με την περιοδοντική νόσο, χαρακτηρίζεται αμφίδρομη. Ο διαβήτης αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη της περιοδοντικής νόσου αλλά και η περιοδοντίτιδα  δυνητικά συνεργεί στην εξέλιξη του σακχαρώδους διαβήτη.

Σακχαρώδης διαβήτης

Είναι διαταραχή του μεταβολισμού και πιο συγκεκριμένα της γλυκόζης, των ελεύθερων λιπαρών οξέων και των υδατανθράκων. Αυτό συμβαίνει λόγω απουσίας της ισνσουλίνης ή αδυναμίας δράσης της, με αποτέλεσμα τη συσσώρευση γλυκόζης στο αίμα και στα ιστικά υγρά. Ο Σακχαρώδης διαβήτης διακρίνεται σε:

• Τύπο Ι (ινσουλινοεξαρτώμενος): χαρακτηρίζεται από ολική ή μερική έλλειψη παραγωγής ινσουλίνης από τα β-κύτταρα του παγκρέατος. Εμφανίζεται αιφνίδια σε ηλικία πριν τα τριάντα και είναι μια ασταθής κατάσταση που δύσκολα ελέγχεται. Τα σύγχρονα δεδομένα συγκλίνουν στο ότι αποτελεί αυτοάνοσο νόσημα.
• Τύπο ΙΙ (μη ινσουλινοεξαρτώμενος): χαρακτηρίζεται από ελαττωματική ινσουλίνη και δέσμευση της από τους υποδοχείς των κυττάρων στόχων. Είναι ο πιο κοινός τύπος διαβήτη, καθώς αποτελεί το 80-90% των περιπτώσεων, και εμφανίζεται συνήθως μετά την ηλικία των σαράντα. Επίσης έχει πολύ ισχυρή συσχέτιση με γενετική προδιάθεση.
• Τύπο ΙΙΙ: αποτελεί συνοδό σύμπτωμα άλλου γενικού νοσήματος (νόσοι παγκρέατος, ορμονικές διαταραχές) ή λήψης φαρμάκων.
• Τύπο ΙV: είναι ο γνωστός διαβήτης της εγκυμοσύνης.

Τα συμπτώματα του διαβητικού ασθενή είναι η πολυουρία, η πολυδιψία, η πολυφαγία, η απώλεια βάρους, η ορθοστατική υπόταση και οι δερματοπάθειες (εξανθήματα). Επιπλέον όμως ενδέχεται να προκληθούν σοβαρές επιπλοκές σε άλλα όργανα, όπως αμφιβληστροειδοπάθεια, υπέρταση, επιταχυνόμενη αθηροσκλήρυνση των αγγείων, νεφρική ανεπάρκεια, γαγγραινώδη έλκη στα κάτω άκρα.

Επίδραση του Σακχαρώδη διαβήτη στην Περιοδοντική νόσο

Ο σακχαρώδης διαβήτης δεν προκαλεί περιοδοντική νόσο, αλλά όλες οι έρευνες δείχνουν ότι ενεργεί ως τροποποιητικός παράγοντας στους περιοδοντικούς ιστούς (μειωμένη άμυνα, ιστολογικές και βιοχημικές αλλαγές) και στη μικροβιακή χλωρίδα με αποτέλεσμα την ταχεία εξέλιξη της ήδη εγκατεστημένης περιοδοντικής νόσου, κυρίως στις περιπτώσεις του Τύπου Ι. Η αντίσταση των διαβητικών ασθενών στις φλεγμονές και επομένως και στην περιοδοντίτιδα  τροποποιείται λόγω κυρίως της  δυσλειτουργίας των λευκοκυττάρων, με αποτέλεσμα να επιτρέπεται η ανάπτυξη των παθογόνων μικροβίων της περιοδοντικής νόσου. Ακόμα στους ασθενείς αυτούς τα αγγεία είναι παχύτερα με αποτέλεσμα λιγότερη οξυγόνωση των ιστών και επομένως μικρότερη επουλωτική ικανότητα. Τέλος η ξηροστομία, που είναι συχνό σύμπτωμα των διαβητικών, δυσχεραίνει την απομάκρυνση της οδοντικής πλάκας από το σάλιο και έτσι επιβαρύνεται η  περιοδοντίτιδα.

Επίδραση της Περιοδοντικής νόσου στον Σακχαρώδη διαβήτη

Η περιοδοντική νόσος, όπως και όλες οι λοιμώξεις, μπορεί είτε να απορρυθμίσει τον διαβήτη, είτε να καταστήσει δύσκολο τον έλεγχο του. Η επιδείνωση της νόσου αφορά στην αύξηση των επιπέδων του σακχάρου στο αίμα και μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε κώμα, ιδιαίτερα σε ασθενείς με ασταθή σακχαρώδη διαβήτη. Η παρουσία της περιοδοντικής φλεγμονής δημιουργεί δυσχέρειες στην αρχική ρύθμιση των ασθενών και σε πολλές περιπτώσεις απορρυθμίζει σχετικά εύκολα ακόμα και τον ελεγχόμενο διαβήτη. Έχει παρατηρηθεί ότι μετά από περιοδοντική θεραπεία και επομένως εξάλειψη της φλεγμονής , οι απαιτήσεις σε ινσουλίνη ελαττώνονται σημαντικά καθώς μειώνονται τα επίπεδα σακχάρου.

Διαβητικός ασθενής  στον Οδοντίατρο

Η συμβολή του Οδοντιάτρου εστιάζεται στην παροχή της περιοδοντικής θεραπείας, η οποία θα βοηθήσει στην ρύθμιση του διαβήτη και θα διατηρήσει τα δόντια. Δεν τελειώνει όμως εκεί, διότι από τα συμπτώματα που εμφανίζονται στην στοματική κοιλότητα, γίνεται πολλές φορές ευκολότερη η διαφορική διάγνωση αδιάγνωστου σακχαρώδη διαβήτη. Πιο συγκεκριμένα στους διαβητικούς ασθενείς η βαρύτητα της περιοδοντικής νόσου και η οστική καταστροφή είναι αυξημένες σε σχέση με την μικροβιακή πλάκα και την ηλικία τους. Επίσης συχνή είναι η εμφάνιση πολλαπλών περιοδοντικών αποστημάτων, επανειλλημένες υποτροπές και μειωμένη επούλωση των περιοδοντικών ιστών μετά τη θεραπεία. Επιπλέον ενδείξεις στη στοματική κοιλότητα για τον διαβητικό ασθενή αποτελούν η ξηροστομία, το διάχυτο ερύθημα του βλεννογόνου και της γλώσσας, η καυσαλγία, οι διαταραχές της γεύσης, ο ομαλός λειχήνας και η καντιντίαση (C. Albicans).

Ως στοματικές έξεις χαρακτηρίζουμε τις διάφορες στοματικές συνήθειες, οι οποίες δεν συμπεριλαμβάνονται στις φυσιολογικές λειτουργίες του στοματογναθικού συστήματος (μάσηση, ομιλία, κατάποση).

Οι συνηθέστερες στοματικές έξεις είναι:

1.Θηλασμός πιπίλας: Η πιπίλα λειτουργεί στα παιδιά ως υποκατάστατο του μητρικού στήθους παρέχοντας τους αίσθημα ασφάλειας. Συνήθως η ανάγκη για την χρήση της πιπίλας μειώνεται σταδιακά μέχρι την ηλικία των πέντε ετών, ενώ σπάνια μπορεί να συνεχιστεί ως την ηλικία των οκτώ ετών. Η διακοπή της χρήσης επιτυγχάνεται κυρίως με την συζήτηση και την ψυχολογική προσέγγιση του παιδιού. Η παρατεταμένη διάρκεια της έξης αυτής, προκαλεί ανωμαλίες όπως αυξημένη οριζόντια πρόταξη των άνω προσθίων δοντιών, οπίσθια σταυροειδή σύγκλειση (στενή άνω γνάθος) και πρόσθια χασμοδοντία (κενό μεταξύ των άνω και κάτω προσθίων δοντιών). Εφόσον ο θηλασμός της πιπίλας δεν παραταθεί οι επιδράσεις δεν είναι σοβαρές και οι μικροανωμαλίες διορθώνονται αυτόματα.

2.Θηλασμός δαχτύλου: Πρόκειται για συνηθισμένη έξη που εμφανίζεται παράλληλα με τη χρήση της πιπίλας και πολλές φορές συνεχίζεται μετά την διακοπή της. Η αιτιολογία της έχει πιο σύνθετη ψυχολογική βάση, για αυτό και η διακοπή της είναι δυσκολότερη από τον θηλασμό της πιπίλας. Το άγχος, η πίεση στο σχολείο, οι ενδοοικογενειακές εντάσεις, η ζήλια προς τα μικρότερα αδέρφια, η μίμηση άλλων παιδιών του περιβάλλοντος ενοχοποιούνται για αυτή την έξη. Στατιστικά είναι συχνότερη στα μοναχοπαίδια, στα κορίτσια και συνήθως διακόπτεται πριν από τα πέντε έτη. Η παράταση της στην περίοδο ανατολής των μόνιμων προσθίων δοντιών και στην σταδιακή ανάπτυξη των γνάθων προκαλεί ανωμαλίες παρόμοιες αλλά συνήθως πιο σοβαρές από αυτές του θηλασμού της πιπίλας. Η βαρύτητα τους εξαρτάται από την διάρκεια, την συχνότητα και την ένταση που γίνεται ο θηλασμός, ενώ η έγκαιρη διακοπή οδηγεί συνήθως σε αυτόματη διόρθωση.

3.Πρόταξη γλώσσας: Όταν ο βρεφικός τρόπος κατάποσης συνεχίζεται στην παιδική και εφηβική ηλικία η γλώσσα εξακολουθεί να παρεμβάλλεται μεταξύ των άνω και κάτω προσθίων δοντιών. Αυτή η συνήθεια  μπορεί να συνοδεύει παρατεταμένο θηλασμό του δαχτύλου ή της πιπίλας και προκαλεί αυξημένη οριζόντια πρόταξη των άνω προσθίων δοντιών και κενό μεταξύ των άνω και κάτω.

4.Ονυχοφαγία: Έξη που παρατηρείται σπάνια στις ηλικίες τριών έως έξι ετών, αλλά είναι ιδιαίτερα συχνή σε παιδιά στην προεφηβεία και την εφηβεία. Οφείλεται κυρίως στο άγχος και  σε άλλους παράγοντες ψυχογενούς αιτιολογίας.

5.Θηλασμός και δήξη χειλέων και παρειών: Έξεις που μπορούν να προκαλέσουν διάφορες ανωμαλίες στην σύγκλειση των δοντιών (μεγάλη οριζόντια πρόταξη των άνω προσθίων δοντιών, διαταραχές στην ανάπτυξη των γνάθων κ.α.), ανάλογα  πάντα με την διάρκεια, την συχνότητα και την ένταση τους.

6.Βρυγμός: Ο βρυγμός δηλαδή το σφίξιμο και το τρίξιμο των δοντιών, είναι μια στοματική έξη αρκετά συχνή στα παιδιά, που συνήθως παρατηρείται κατά την διάρκεια του ύπνου. Προκαλεί συχνούς πονοκεφάλους, πόνο στους μύες, στην άρθρωση της κάτω γνάθου, στην περιοχή των αυτιών, ενώ τα αίτια του είναι τοπικά, οργανικά ή ψυχολογικά.

Αντιμετώπιση των στοματικών έξεων

Ο ρόλος του Οδοντιάτρου στον χαρακτηρισμό και στην αντιμετώπιση των στοματικών έξεων είναι καθοριστικός και βασίζεται στην καταρχήν ανάπτυξη ενός ειλικρινούς κώδικα επικοινωνίας με το παιδί. Με καλοσύνη, αγάπη, υποστήριξη και θετική επιβράβευση, ο μικρός ασθενής αισθάνεται συμμέτοχος στην αντιμετώπιση του προβλήματος του και έτσι οδηγείται με σταθερότητα στην απομυθοποίηση και τελικά στην διακοπή της έξης.

Εφόσον έχουν δημιουργηθεί μη αναστρέψιμα προβλήματα λόγω της παρατεταμένης διάρκειας μιας έξης, ο Οδοντίατρος προτείνει και συναποφασίζει με τους γονείς διάφορες μεθόδους αποκατάστασης (ορθοδοντικοί μηχανισμοί, νάρθηκες).

Στα άτομα με ειδικές ανάγκες εντάσσονται εκείνα που παρουσιάζουν κάποια φυσική ή νοητική υστέρηση ή αντιμετωπίζουν χρόνια ιατρικά προβλήματα, στην Ελλάδα δε αποτελούν το 8 % του συνολικού πληθυσμού.

Η οδοντιατρική φροντίδα των ατόμων αυτών θα πρέπει να είναι πλήρης και προσαρμοσμένη στις ατομικές τους ιδιαιτερότητες, αφού πολλές φορές οι ανάγκες τους λόγω της αδυναμία πλήρους εκτέλεσης της στοματικής υγιεινής, είναι μεγάλες. Στην οδοντιατρική φροντίδα δεν περιλαμβάνεται μόνο η αντιμετώπιση των ήδη εγκατεστημένων βλαβών αλλά και η πρόληψη, η οποία κατέχει την κυρίαρχη θέση αφού η οδοντιατρική θεραπεία στα ΑμεΑ παρουσιάζει αυξημένη δυσκολία εξαιτίας της δυσκολίας συνεργασίας τους.

Πρόληψη

Ο πρώτος οδοντιατρικός έλεγχος γίνεται όταν ανατείλουν τα πρώτα δόντια στην στοματική κοιλότητα και ακολουθούν οι εξαμηνιαίες επανεξετάσεις. Δίνονται οδηγίες στοματικής υγιεινής, ο οποίες τροποποιούνται ανάλογα με την ηλικία και τις ατομικές ικανότητες του παιδιού. Στις τακτικές επανεξετάσεις ελέγχονται οι περιοδοντικοί ιστοί και εφόσον χρειάζεται, γίνεται καθαρισμός (αποτρύγωση). Επίσης γίνεται φθορίωση και προληπτικές καλύψεις οπών και σχισμών στα πίσω δόντια,ώστε να προληφθεί και να ελεγχθεί η τερηδόνα.

Εκτός από το ιατρείο η πρόληψη συντελείται και στο σπίτι καθημερινά, με την εφαρμογή  των κανόνων στοματικής υγιεινής και την χρήση  τοπικών φθοριούχων σκευασμάτων. Παράλληλα συστήνεται η αποφυγή ή έστω ο περιορισμός των υδατανθράκων και της ζάχαρης καθώς και η λήψη τους με το κυρίως γεύμα, έτσι ώστε να ακολουθεί το βούρτσισμα που θα διατηρήσει  καθαρή την στοματική κοιλότητα και τις οδοντικές επιφάνειες μέχρι το επόμενο γεύμα. Προτείνονται επίσης οι σκληρές τροφές, που βοηθούν στον αυτοκαθαρισμό των δοντιών σε αντίθεση με τις κολλώδεις.

Θεραπεία

Η γνωριμία με τον οδοντίατρο αλλά κυρίως με την οδοντιατρική θεραπεία θα πρέπει να γίνεται σταδιακά. Όλες οι οδοντιατρικές εργασίες γίνονται με μια βαθμιαία σειρά, από την πιο εύκολη στην πιο δύσκολη.

Στους ασθενείς με ειδικές ανάγκες τα ραντεβού θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο μικρά σε διάρκεια, προκειμένου να εξασφαλιστεί η μέγιστη δυνατή συνεργασία χωρίς κόπωση. Η δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης και η εξασφάλιση της προσήλωσης του ασθενούς, επιτυγχάνεται με την εφαρμογή της τεχνικής ΠΕΔΕΙΚΑ, δηλαδή ΠΕς, ΔΕΙξε, ΚΑνε. Έτσι  λέμε στον ασθενή τι θα κάνουμε, δείχνουμε τι θα κάνουμε εκτός του στόματος και τελικά το κάνουμε στον ίδιο με την έγκρισή του.

Στην Ελλάδα τη θεραπεία των ΑΜΕΑ αναλαμβάνει συνήθως ο παιδοδοντίατρος, ο οποίος είναι σε θέση να διαχειριστεί ιδιαίτερους ασθενείς. Επίσης υπάρχουν τμήματα νοσοκομειακής περίθαλψης, τα οποία παρέχουν οδοντιατρική θεραπεία σε ΑΜΕΑ.

Η οδοντιατρική θεραπεία των ατόμων με ειδικές ανάγκες απαιτεί ιδιαίτερες δεξιότητες από την πλευρά του οδοντιάτρου, κοινωνική ευαισθησία,  γνώσεις ψυχολογίας, γνώσεις οδοντικής παθολογίας που εμφανίζεται  στα γενετικά σύνδρομα καθώς και γνώση εξατομικευμένων  ευαισθησιών  του ασθενούς. Ο κατάλληλος οδοντιατρικός εξοπλισμός και η απαραίτητη υλικοτεχνική υποδομή θα συντελέσουν σημαντικά προκειμένου  να υλοποιηθεί με επιτυχία η οδοντιατρική θεραπεία στα άτομα αυτά.